Uluslararası yatırım uyuşmazlıklarının çözümünde başvurulan Uluslararası Yatırım Anlaşmazlıklarının Çözüm Merkezi (International Centre for Settlement of Investment Disputes – “ICSID”), beş yıllık bir çalışmanın neticesinde 2022 yılının ilk yarısında tahkim ve uzlaştırma kurallarında (“ICSID Kuralları”) değişikliğe gitmiştir. Değişiklikler, 21 Mart 2022 tarihinde ICSID’e taraf devletlerin çoğunluğu tarafından onaylanmış ve 1 Temmuz 2022 tarihinde yürürlüğe girmiş olup yenilenen ICSID Kuralları, 1 Temmuz 2022’den sonra başlatılan tahkim yargılamalarında uygulanacaktır. Değişiklikler yoluyla, kuralların modernizasyonu, sadeleştirilmesi, erişilebilirliğini artırmak, yargılamaları zaman ve giderler bakımından verimli hale getirmek, teknolojik araçların kullanımı ile çevresel etkilerin azaltılması ve son olarak yargılamaların şeffaflığının artırılması amaçlanmıştır.
1 Temmuz 2022’de yürürlüğe giren ICSID Kuralları ve Düzenlemeleri, günümüze kadar söz konusu kurallarda yapılan dördüncü ve en kapsamlı olan değişiklik olması sebebiyle detaylı bir incelemeyi gerektirmektedir.
ICSID Kurallarında yapılan son değişiklikler yedi başlık altında ele alınabilir: Yargılamanın verimliliği, üçüncü kişi finansmanı, yargılama giderleri, hakem kurulunun teşkili ve hakemlerin reddi, yargılamanın aleniyeti, geçici hukuki koruma tedbirleri ve ISCID Ek Hizmet Kuralları’na erişimin kapsamının genişletilmesi.
1. Yargılamanın Verimliliğine İlişkin Değişiklikler
ICSID Kurallarında yapılan değişikliklerin çoğunluğu yargılamaların verimliliğini artırmaya yönelik değişikliklerdir. Bu doğrultuda, bazı kurallarda değişikliğe gidilirken bazı hususlarda yeni kurallar eklenmiştir. Bu kapsamda yapılan kural değişiklikleri ve eklemeler aşağıdaki gibidir:
- Tahkim Kuralları m. 4/2’de belgelerin fiziki olarak sunumu uygulaması terk edilip elektronik olarak sunulması uygulaması getirilmiştir. Özel durumlarda ise hakem kurulunun, belgelerin ayrıca farklı bir formatta sunulmasını isteyebileceği de öngörülmüştür.
- Kurum Kuralları m. 2/2’de önceki uygulamaya ek olarak taraflardan tahkim talebine, yatırıma, yatırımın mülkiyetine ve kontrolüne ilişkin açıklamaları eklemesi istenmektedir. Kurum Kuralları m. 3’te, zorunlu olmamakla birlikte, yargılamanın hızlandırılmasına katkı sağlanması için tarafların tahkim talebine ekleyebilecekleri ek bilgiler (hakem sayısı ve hakem atama yöntemi, yargılama dili, seri tahkim yargılamasına ilişkin anlaşma ve öneri, talepte bulunan tarafın tüzel kişi olması halinde tüzel kişinin sahibi veya kontrol eden gerçek ve tüzel kişilerin isimleri) düzenlenmiştir.
- Tahkim Kuralları m. 31 uyarınca hakem kurulunun çekişmesiz vakıaları tespit etmek, uyuşmazlığı açıklığa kavuşturmak ve sınırlarını belirlemek veya uyuşmazlığın çözümüne ilişkin esasa veya usule dair diğer hususları ele almak için taraflarla birlikte bir veya daha çok sayıda dava yönetim toplantısı yapması gerekmektedir.
- Tahkim yargılamalarında uygulanmak üzere Tahkim Kurallarına (m. 75-86) seri tahkim kuralları eklenmiştir. Tarafların karşılıklı rıza göstermesi halinde tahkim yargılaması, bu kurallara göre yürütülebilecektir. Ayrıca tarafların yargılamanın herhangi bir anında seri tahkim yargılamasından vazgeçmesi mümkündür (m. 86).
- Tahkim Kuralları m. 42’de uygulanmakta olan yargılamanın bölünmesi usulü açık olarak düzenlenmiştir. Hakem kurulu, talep üzerine veya re’sen m. 42’de örnekleyici olarak sayılan hususları dikkate alarak yargılamanın bölünmesine karar verebilir.
- Tahkim Kuralları m. 46’da ICSID bünyesinde halihazırda görülmekte olan derdest tahkim yargılamalarının taraflarının aynı olması ve tarafların rıza göstermesi halinde davaların birleştirilebileceği veya koordine edilebileceği düzenlenmiştir.
- Yargılamaların süre ve gider bakımından veriminin artırılması amacıyla hakem kurulunun vereceği kararların süresi önceki haline göre kısaltılmıştır. Hakem kurulunun bazı hususlarda vereceği ara ve kesin kararlar, süreye tabi kılınmıştır.
2. Üçüncü Kişi Finansmanı
Uygulamaya yönelik eleştiriler üzerine, Tahkim Kuralları içinde yer alan üçüncü kişi finansmanına ilişkin kurallardaki ifşa şartları ağırlaştırılacak şekilde değiştirilmiştir. Söz konusu değişiklikler aşağıdaki gibidir:
- Tahkim Kuralları m. 14’te üçüncü kişi finansmanına başvuran tarafa, ilgili üçüncü kişinin ismini ve adresini yazılı olarak ifşa etme zorunluluğu getirilmiştir. Tüzel kişi olması halinde, tüzel kişinin sahibinin veya kontrol eden gerçek ve tüzel kişilerin isimlerinin de ifşa edilmesi gerekmektedir. Bu ifşa, tahkim talebinde veya finansman anlaşmasının sonraki bir tarihte yapılması halinde anlaşmanın yapıldığı anda derhal yapılması gerekmektedir.
- Bağış, hibe veya davanın sonucuna bağlı olarak yapılan ücret anlaşmaları finansman olarak kabul edilerek üçüncü kişi finansman anlaşmalarının kapsamı genişletilmiştir.
- Olası menfaat çatışmalarının önüne geçilmesi için hakem kuruluna anlaşma ve üçüncü kişi hakkında ek bilgi talep etme yetkisi verilmiştir (m. 14/3).
3. Yargılama Giderleri
Yargılama giderlerine verilen önem neticesinde, Tahkim Kuralları içinde yargılama giderleri adında ayrı bir bölüm (Bölüm VII) oluşturulmuştur. Bu bölümde, hakem kurulunun yargılama giderlerine ilişkin vereceği kararlarda uyması gereken kurallar ve tavsiyeler düzenlenmiştir. Bu bölümdeki düzenlemeler ile Tahkim Kurallarında yapılan değişiklikler ve eklemeler aşağıdaki gibidir:
- Tahkim Kuralları m. 52/1’de hakem kurulunun yargılama giderlerine ilişkin vereceği kararlarda göz önünde bulundurması gereken hususlar (yargılamanın sonucu, yargılama süresince tarafların davranışları, davanın karmaşıklığı, talep edilen yargılama giderlerinin makuliyeti vb.) örnekseyici olarak sayılmıştır.
- Yeni bir gelişme olarak, Tahkim Kuralları m. 52/3 uyarınca hakem kuruluna yargılamanın herhangi bir anında tarafların talebi üzerine veya re’sen yargılama giderlerine ilişkin ara karar verme yetkisi tanınmıştır.
- Ayrıca, Tahkim Kuralları m. 52/4 uyarınca hakem kurulunun yargılama giderlerine dair vereceği bütün kararların gerekçeli olması gerekmektedir.
- Yine ek bir gelişme olarak, Tahkim Kuralları m. 53/1 uyarınca hakem kuruluna, talep üzerine davacı veya karşı davacıdan yargılama giderlerine ilişkin teminat göstermesini isteme yetkisi verilmiştir. Kurul, bu kararını talep üzerine veya re’sen tadil etme yahut geri alma yetkisini de haizdir (m. 53/8). Hakem kurulu, ilgili teminatı göstermesi için belirli bir süre verebilir ve ilgili taraf bu süre içinde teminat göstermezse kurul, yargılamanın durdurulmasına karar verebilir (m. 53/5). Hakem kuruluna, yargılamanın 90 günden fazla durması halinde, taraflara danışarak, yargılamanın sona erdirilmesine karar verme yetkisi verilmiştir (m. 53/6).
4. Hakem Kurulunun Teşkili ve Hakemlerin Reddi
Değişiklerin temel amaçları doğrultusunda hakem kurulunun teşkili usulü ve süreci sadeleştirilmiş ve hakemlerin reddi süresi kısaltılmıştır. İlgili değişikler kapsamında Tahkim Kurallarında yapılan değişiklikler ve eklemeler aşağıdaki gibidir:
- Tahkim Kuralları m.15 uyarınca davanın kaydedilmesini takip eden 45 gün içinde tarafların hakem sayısı ve atama yöntemi hakkında aralarında yaptıkları anlaşmayı Genel Sekreter’e sunmamaları halinde hakem kurulu ICSID m. 37/2-b uyarınca belirlenecek üç hakemden oluşacaktır. Bu kapsamda, her bir taraf bir hakem atayacak ve kurul başkanı ise tarafların ortak anlaşması neticesinde belirlenecektir (m.16).
- Tahkim Kuralları m. 22 uyarınca hakemin reddi taleplerini ve kendilerine ulaşan ret talebine ilişkin cevaplarını sunmaları 21 gün ile sınırlanmıştır.
- Hakemlerin reddi talepleri ise redde talebine konu olmayan hakemler tarafından veya ICSID İdari Konseyi Başkanı tarafından 30 gün içinde karara bağlanması öngörülmüştür (m. 23/1).
5. Aleniyet
Aleni yargılamaya verilen önem neticesinde, Tahkim Kuralları içinde eklenen Bölüm X içinde şeffaflığa ilişkin yeni düzenlemeler öngörülmüştür. İlgili düzenlemeler kapsamında Tahkim Kurallarında yapılan eklemeler aşağıdaki gibidir:
- Tahkim Kuralları m. 62 uyarınca tarafların rıza göstermesi halinde Merkez, tüm nihai kararları, ek kararları, kararların düzeltilmesi, yorumlanması, gözden geçirilmesi ve iptaline ilişkin kararları tamamen veya anonimleştirilmiş halini yayınlaması öngörülmüştür.
- Tahkim Kuralları m. 62/3’de tarafların ilgili belgenin kendilerine gönderilmesini takip eden 60 gün için belgenin yayımlanmasına itiraz etmemeleri halinde, belgenin yayımlanmasına rıza göstermiş sayılacakları düzenlenmiştir.
- Tahkim Kuralları m. 63 ve 64’ de ise hakem kurulunun ara kararları ve yargılamada sunulan belgelerin yayımlanması usul ve şartları düzenlenmiştir.
- Yeni bir gelişme olarak, Tahkim Kuralları m. 65 uyarınca taraflardan biri itiraz etmediği sürece duruşmaların açık yapılmasının kural olduğu düzenlenmiştir. Bu ihtimalde, hakem kurulunun gizli veya korunan bilgilerin ifşasını önleyecek usuli tedbirleri almakla yükümlü kılınmıştır. Gizli veya korunan bilgilerin tespitinde dikkate alınacak hususlar ile Tahkim Kuralları m. 66’da düzenlenmiştir.
- Yeni bir gelişme olarak, Tahkim Kuralları m. 67 uyarınca yargılamanın tarafı olmayan kişilerin yazılı beyan sunması imkânı getirilmiştir. Hakem kurulunun, bu kişileri Tahkim Kuralları m. 67/2 de sayılan kriterleri dikkate alarak belirlemesi öngörülmüştür.
6. Geçici Hukuki Koruma Tedbirleri
ICSID Tahkim Kurallarında yapılan değişiklikle hakem kurulunun tarafların talebi üzerine veya re’sen geçici hukuki koruma tedbirine karar verebileceği öngörülmüştür. Talep edilmesi halinde, ilgili taraftan korunması istenen hakların, karar verilmesi talep edilen tedbirin ve tedbire karar verilmesini gerektiren durumların açıklanması istenmiştir.
7. ICSID Ek Hizmet Kuralları’nda Yapılan Değişiklikler
ICSID Kurallarındaki en önemli değişikliklerden biri, Ek Hizmet Kurallarında yapılmıştır. Söz konusu değişiklikle ICSID hizmetlerine ulaşım genişletilmiştir. ICSID Ek Hizmet Kuralları m. 2’de yapılan değişiklik sonrası ICSID Sekreteryası, bir devlet veya bir bölgesel ekonomik bütünleşme örgütleri ile bir taraf devlet vatandaşı arasındaki yatırımdan kaynaklanan hukuki uyuşmazlıklara ilişkin tahkim ve uzlaştırma işlemlerini yürütmekle yetkilendirilmiştir. Bu yetkinin doğması için uyuşmazlığın taraflarından herhangi birinin âkit devlet veya âkit devlet vatandaşı olmaması; âkit devletin veya âkit devletin vatandaşının uyuşmazlığa taraf olması; uyuşmazlığın çözümü için Merkeze yazılı olarak başvuran taraflardan birinin bölgesel ekonomik bütünleşme örgütü olması gerekmektedir.
***
Konuyla ilgili her türlü sorunuz için ofisimizle iletişime geçebilirsiniz. Size yardımcı olmaktan memnuniyet duyarız.
Bu makalenin tüm hakları saklı olup kaynak gösterilmeksizin veya Erkan|Partners’ın yazılı izni alınmaksızın yayımlanması, kullanılması, kopyalanması, çoğaltılması veya başka bir suretle yayılması yasaktır. Aksi bir durumun tespiti halinde yasal yollara başvurulacaktır.